Taipei 101, do 2009 najwyższy budynek świata. Znajduje się w Tajpej na Tajwanie
Petronas Towers, najwyższe budynki świata w latach 1998-2004, najwyższe bliźniacze wieże świata.
Sears Tower w Chicago
Burj-Al-Arab, najwyższy hotel świata
Burdż Dubaj w Dubaju w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, najwyższy na świecie budynek
Ryugyong Hotel w Pjongjangu w Korei Północnej, najwyższy na świecie niedokończony budynek, którego budowę przerwano
Wieżowiec (drapacz chmur) to bardzo wysoki, wielokondygnacyjny budynek zdolny (w przeciwieństwie do innych konstrukcji, takich jak wieże i maszty) tworzyć warunki do życia i zamieszkania. Wprawdzie nie istnieją żadne ogólne oficjalne regulacje, ale oprócz wysokości, również inne kryteria, takie jak kształt, wygląd, lokalizacja i obecność innych budynków, mogą wpłynąć na sklasyfikowanie budynku jako wieżowca. W Stanach Zjednoczonych istnieje niepisana reguła, według której za wieżowiec uznawany jest budynek o wysokości przekraczającej 150 m. W innych rejonach świata niższy budynek również może zostać uznany za drapacz chmur, zwłaszcza jeśli dominuje nad otoczeniem. W takim przypadku nazwanie budynku wieżowcem zwykle (ale nie zawsze) oznacza wyraz dumy i zachwytu. Wieżowce przekraczające 300 m (1000 stóp) są czasami określane mianem superwysokich. Wieżowca nie powinno mylić się z nieco ogólniej sformułowanym terminem wysokościowiec. Według definicji Emporis Data Committee, wysokościowiec to budynek mający przynajmniej 35 m (115 stóp) wysokości, podzielony regularnie na piętra [1]. Wszystkie wieżowce są wysokościowcami, lecz tylko najwyższe wysokościowce są wieżowcami. Za miejsce narodzin drapaczy chmur powszechnie uznaje się Chicago.
Określenie drapacz chmur (pierwotnie był to termin żeglarski odnoszący się do wysokiego masztu lub żagla na żaglowcu) przylgnęło do wysokich budynków pod koniec XIX wieku jako wyraz publicznego zachwytu nad potężnymi konstrukcjami wznoszonymi w tamtych czasach w Chicago i Nowym Jorku. Formalnie wieżowce określono później w oparciu o wynalazki w dziedzinie inżynierii budowlanej dokonane w latach 80. XIX wieku, które umożliwiły budowę wysokich wielopiętrowych budowli. Według technicznej definicji, drapacz chmur bazował na stalowym szkielecie, jako przeciwieństwie konstrukcji wznoszonych przy użyciu technologii murarskich, które wyczerpały swoje możliwości w 1891, wraz z powstaniem Monadnock Building. Ratusz filadelfijski, powstały w 1901, do dziś pozostaje najwyższym budynkiem wzniesionym przy użyciu tej technologii. Rama stalowa, stopniowo udoskonalana, zwiększała swoje możliwości wspierania konstrukcji budynków, po wzniesieniu przy jej użyciu kilku obiektów w Chicago i Nowym Jorku rozwinęła się na tyle, by samodzielnie utrzymywać budynek. Obecnie jednak wiele najwyższych wieżowców powstaje w mniejszej lub większej części z żelbetu.
Zastosowanie[]
W wieżowcach najczęściej znajdują się siedziby wielkich przedsiębiorstw (takich jak np. banki) lub korporacji, powierzchnie biurowe i użytkowe wynajmowane mniejszym firmom bądź instytucjom, obiekty usługowo-handlowe, mieszkalne, hotele, centra kongresowe, rozrywki i wiele innych. Budowa wieżowca pokazuje siłę przedsiębiorstwa i wpływa korzystnie na jego wizerunek. Często wieżowce służą jako punkty orientacyjne, niekiedy na wyższych piętrach znajdują się kawiarnie bądź restauracje oraz punkty widokowe. Oświetlone w nocy, są niejednokrotnie ozdobami miast.
Historia[]
Początki[]
Wynalazkami kluczowymi dla powstania nowoczesnych wieżowców były stal, szkło, żelbeton, wydajne pompy wodne oraz windy. Przed nadejściem XIX wieku budynki wyższe niż 6 pięter należały do rzadkości. Wielka liczba schodów była niepraktyczna dla mieszkańców, problemy sprawiała też konieczność uzyskania odpowiedniego ciśnienia, niezbędnego do wyniesienia wody na wysokość większą niż 15 m. Mimo problemów sanitarnych, wysokie budynki mieszkalne powstawały w niektórych miejscach nawet w XVI wieku. Przykładowo w Edynburgu (Szkocja) mur obronny wytyczał ściśle granice miasta. Z powodu ograniczonej powierzchni domy stały się wyższe, powszechnymi były 11-piętrowe, a zdarzały się nawet 14-piętrowe. Wiele z tych kamiennych budowli dotrwało do naszych czasów i można je zobaczyć na edynburskim Starym Mieście, zwłaszcza w pobliżu Royal Mile.
Flaxmill i rama stalowa[]
Najstarszą konstrukcją wykorzystującą nowoczesną stalową ramę jest Flaxmill w Shrewsbury (Wielka Brytania). Wzniesiony w 1797, zwany jest dziadkiem wszystkich wieżowców. Przy jego budowie użyto ogniotrwałej kombinacji żeliwnych kolumn i belek umieszczonych w jego szkielecie. Udoskonalone formy tej konstrukcji pozwalały później wznosić nowoczesne wieżowce. Niestety obecnie zabytek ten pozostaje opuszczony i wymaga sporych nakładów, aby mógł dalej istnieć. 31 marca 2005 ogłoszono, że English Heritage kupi Flaxmill, by mógł odzyskać dawną świetność.
Szkielet Chicagowski[]
Pierwszym nowoczesnym wieżowcem był 10-piętrowy Home Insurance Building w Chicago, wybudowany w latach 1884-1885. Chociaż jego wysokość nie jest obecnie uważana za szczególnie imponującą, architekt, Major William Le Baron Jenney, opracował pierwszą ramę nośną. W budynku tym stalowa konstrukcja brała na siebie część ciężaru ścian, wcześniej musiały one same utrzymywać budynek. Wynalazek ten doprowadził do powstania sposobu wznoszenia znanego jeko szkielet chicagowski. Od tej pory niebo stało przed budowniczymi otworem.
Wkład Wielkiej Brytanii[]
Dla niektórych zaskakującym może wydać się fakt, że Wielka Brytania również ma swój udział w początkowym okresie rozwoju wieżowców. Pierwszym obiektem na świecie, który można by uznać za wieżowiec, był ówcześnie największy hotel świata, Grand Midland Hotel, znany obecnie jako St. Pancras Chambers (Londyn), o wysokości 82 m, wzniesiony w 1873. Dwunastopiętrowy Shell Mex House, zbudowany w Londynie rok po ukończeniu Home Insurance Building, pobił nowojorską konstrukcję zarówno pod względem wysokości, jak i ilości pięter.
Zatrzymanie postępu w Europie[]
Większość wczesnych wieżowców powstała pod koniec XIX wieku w już wcześniej gęsto zabudowanych rejonach Chicago, Londynu i Nowego Jorku. Londyńscy budowniczowie zostali jednak szybko ograniczeni niechęcią królowej Wiktorii do podobnych przedsięwzięć, tendencja ta utrzymała się, z małymi wyjątkami, do lat 50. XX wieku. Troska o estetykę i bezpieczeństwo pożarowe ograniczyła budowanie wieżowców w pierwszej połowie XX wieku również w kontynentalnej Europie. Może to dziwić, lecz także Polska ma swój wkład w rozwój wieżowców. W 1934 roku powstał w Katowicach Drapacz Chmur o wysokości 67 metrów, który aż do 1955 (wybudowania Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie) był najwyższym budynkiem Polski, oraz jednym z najwyższych na "Starym Kontynencie". Niewiele ustępował mu 65 metrowy Prudential w Warszawie. Pałac Kultury i Nauki w momencie otwarcia był drugim pod względem wysokości budynkiem Europy po Uniwersytecie Moskiewskim im. W. Łomonosowa.
Rywalizacja o najwyższy budynek[]
Po wczesnym okresie rywalizacji z Chicago o wyższy budynek, Nowy Jork pewnie objął prowadzenie wraz z ukończeniem American Surety Building. Projektanci z Chicago, ograniczeni prawem pozwalającym wznosić obiekty co najwyżej 40-piętrowe, musieli ustąpić, na długo pozostawiając Nowemu Jorkowi zaszczyt posiadania najwyższego budynku na świecie. Nowojorscy przedsiębiorcy rozpoczęli około 1920 wewnętrzną rywalizację, wznosili coraz wyższe wieżowce, chcąc mieć dla siebie tytuł najwyższego budynku świata, kulminacja wyścigu nastąpiła na początku lat 30., kiedy to w odstępie nieco ponad roku ukończono 40 Wall Street, Chrysler Building oraz Empire State Building, kolejno odbierające sobie tytuł. Empire State Building pozostał najwyższym budynkiem świata przez 40 lat, stając się najbardziej znanym wieżowcem na Ziemi. Począwszy od lat 30, wieżowce zaczęto wznosić również w Ameryce Łacińskiej (São Paulo, Buenos Aires, Meksyk) i Azji (Szanghaj i Hongkong). Tuż po II wojnie światowej w ZSRR planowano wzniesienie 8 potężnych wieżowców, nazwanych Wieżami Stalina, ostatecznie powstało 7 z nich. Również reszta Europy zaczęła powoli przekonywać się do drapaczy chmur, poczynając od Hiszpanii w latach 50. Na przełomie lat 50. i 60. wieżowce zaczęły powstawać w Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Oceanii (głównie Australia).
Nowy Jork, Hongkong, Tokio i Chicago[]
Obecnie, mimo zniszczenia World Trade Center i stosunkowo powolnego tempa powstawania nowych budynków, żadne miasto na świecie nie posiada większej liczby ukończonych pojedynczych wolnostojących wieżowców o wysokości przekraczającej 152 m (500 stóp) niż Nowy Jork – jest ich tam 185.
Hongkong ma ich najwięcej (188), jeśliby uznać wieże wznoszące się ze wspólnej podstawy i te, które rozdzielają się na różne budynki dopiero po kilku piętrach jako oddzielne (Emporis liczy właśnie w ten sposób). Gdyby kompleksy wieżowców Hongkongu liczyć jako pojedyncze, w mieście znajdowałoby się ich 'zaledwie' 116. Liczba ta jednak ustawicznie się zwiększa, wiele znajduje się w fazie budowy w związku z przedłużającym się boomem budowlanym w tym mieście.
Panorama Chicago, miasta, w którym wymyślono wieżowce, nie mogła rosnąć, dopóki w 1960 nie rozluźniono przepisów prawa budowlanego, przez następne 15 lat powstało tam wiele wieżowców, z 442-metrowym Sears Tower na czele, obecnie znajduje się tam 87 budynków powyżej 152 m. Chicago przeżywa obecnie ogromny boom inwestycyjny, który zapewne wyraźnie zaznaczy się w już teraz imponującej panoramie miasta. Od 2000 wzniesiono tam co najmniej 40 budynków o 50 lub więcej piętrach.
W Tokio pierwsze drapacze chmur pojawiły się na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, kiedy ze względu na niepohamowaną migrację ludności ze wsi do miast i rozwój wielkich aglomeracji, zrewidowano prawo budowlane zabraniające wznoszenia budowli powyżej 31 metrów wysokości. Japońscy urbaniści, architekci i konstruktorzy zaufali obliczeniom komputera Hitac 5020 i przeforsowali konieczność wznoszenia takich wieżowców, które opierałyby się wszelakim drganiom skorupy ziemskiej. Dziś w Tokio znajduje się ponad 80 budynków, których wysokość przekracza 152 m, a w budowie jest kilkanaście kolejnych. Tokio ze względu na uwarunkowania historyczne i geograficzne, nie posiada jednego ścisłego centrum, dlatego drapacze chmur rozrzucone są niemal po całym obszarze metropolii tworząc niekiedy gęste skupiska wysokościowców wokół największych w mieście dworców kolejowych, a niekiedy pojedyczno dominują nad niską zabudową mieszkaniową.
Panoramy Chicago, Hongkongu i Nowego Jorku są uważane przez niektórych za wielką trójkę panoram miejskich świata.
Skyline Chicago z jeziora Michigan
Nowy Jork z platformy widokowej Rockefeller Center
Teraz[]
Obecnie wieżowce stają się coraz powszechniejsze w miejscach, w których brakuje terenu lub w centrach wielkich miast z powodu kosztów gruntu. W przyszłości mają być wieżowce 1000 metrowe. Drapacze chmur odzwierciedlają również potęgę ekonomiczną miasta i państwa, wrażenie, którego doznawali ponad wiek temu Nowojorczycy jest obecnie udziałem między innymi wielu dynamicznie rozwijających się gospodarek Azji.
Chronologiczna lista najwyższych wieżowców[]
| Nazwa | Lokalizacja - miasto | Lokalizacja - kraj | Wysokość | Liczba kondygnacji | Lata z mianem najwyższego budynku na świecie |
|---|---|---|---|---|---|
| City Hall (Filadelfia) | Filadelfia | USA | 167,0 m | 10 | 1901-1908 |
| Singer Building | Nowy Jork | USA | 187,0 m | 47 | 1908-1909 |
| Metropolitan Life Insurance Company Tower | Nowy Jork | USA | 213,0 m | 50 | 1909-1913 |
| Woolworth Building | Nowy Jork | USA | 241,0 m | 57 | 1913-1930 |
| 40 Wall Street | Nowy Jork | USA | 282,5 m | 70 | od kwietnia do maja 1930 roku |
| Chrysler Building | Nowy Jork | USA | 319,0 m | 77 | 1930-1931 |
| Empire State Building | Nowy Jork | USA | 381,0 m | 102 | 1931-1972 |
| World Trade Center | Nowy Jork | USA | 417,0 m | 110 | 1972-1973 |
| Sears Tower | Chicago | USA | 442,0 m | 110 | 1973-1998 |
| Petronas Towers | Kuala Lumpur | Malezja | 452,0 m | 88 | 1998-2004 |
| Taipei 101 | Taipei | Tajwan | 509,0 m | 101 | 2004-obecnie |
Burdż Dubaj[]
W chwili obecnej trwa budowa Burdż Dubaj w Dubaju (Zjednoczone Emiraty Arabskie). Wprawdzie ostateczna wysokość wieży utrzymywana jest w tajemnicy, ale mówi się, że będzie miała minimum ponad 800 m (nawet 1011 m) wysokości i stanie się najwyższym budynkiem świata.
Wraz z powstaniem Burdż Dubaj pojawia się w środowiskach architektonicznych termin superdrapacz (superscraper). W chwili obecnej nie ma oficjalnej definicji, tym niemniej każda budowla o wysokości zbliżonej do Burdż Dubaj (której jeszcze nie znamy), najprawdopodobniej będzie mogła zostać określona tym mianem.
Zobacz też[]
- Architektura
- Budynek
- Wieża
- Lista najwyższych budynków na świecie
- Lista najwyższych budynków w Europie
- Wieżowce w Polsce